Historia miasta Gołańcz

Gołańcz – niewielkie miasteczko leżące w historycznej krainie zwanej Pałukami, w województwie wielkopolskim, powiecie wągrowieckim. Ok. 77 km od Poznania, 18 km od Wągrowca, w płn. części wysoczyzny gnieźnieńskiej, na wys. 95 m.n.p.m. Miasteczko położone jest nad niewielkim jez. Smolary i rzeczką Strugą Gołaniecką. Liczy ok. 3500 mieszkańców.

Ślady osadnictwa pochodzą z czasów pradziejowych a w dokumentach historycznych  Gołańcz wymieniona została po raz pierwszy w 1222 r. jako Villas Goliaza.  Prawa miejskie Gołańcz uzyskała między 1361 a 1399 rokiem.
Gołańcz była zawsze miastem prywatnym i otwartym, nie otoczonym murami, z zamkiem usytuowanym na wschód od miasta. Od początku była w posiadaniu rodu rycerskiego Pałuki ( aż do XV wieku ). Później należała do Grudzińskich, Smoguleckich, Flemingów, Przebendowskich, Malechowskich, Mielżyńskich, Czarneckich i Hutten – Czapskich.
Nazwa miasta pochodzi prawdopodobnie od linii Pałuk Gołańczewskich a także od przymiotnika „goły” na oznaczenie gołej niecki otaczającej miasto ( terenów bezleśnych, nadających się do uprawy roli ).
Herbem miasta jest otwarta brama z basztą. W bramie widnieje napis „porta patens esto” („ Brama miasta zawsze otwarta „).

Nazwy miasta na przestrzeni wieków:
1222r. – Golanch, Goliaza
1345r. – Golancz
1520r. – Golancza
Od 1881r. – w obecnej formie Gołańcz

Do historii miasto przeszło dzięki bohaterskiej obronie  zamku przed Szwedami w 1656r., udziału mieszkańców w powstaniach narodowych a szczególnie w powstaniu wielkopolskim 1918/1919 a także w okresie II wojny św. W dowód pamięci zostały wystawione liczne miejsca pamięci narodowej:
- pomnik na Rynku ku czci poległym i pomordowanym w latach 1918, 1939-1945
- obeliski ku czci ofiarom wojny 1939-1945 (przy skrzyżowaniu ulic K. Libelta i ul. Lipowej oraz w każdej wiosce gminy)
- krzyż wraz z tablicą ku czci ofiarom wojny 1939-1945 oraz groby nieznanych żołnierzy na cmentarzu parafialnym   
- tablica ku czci zamordowanego w Dachau proboszcza parafii i inicjatora budowy nowego kościoła  (na kościele św. Wawrzyńca)
- obelisk ku czci zamordowanego w Katyniu nauczyciela miejscowej szkoły Edmunda Ciemnoczołowskiego ( przy Szkole Podstawowej i Gimnazjum ).